Elektronik Atık Nedir? E-atık Dönüşümü Neden Önemlidir?

E-atık, kullanım ömrünü tamamlamış elektronik cihazların oluşturduğu atık türüdür ve doğru şekilde geri dönüştürülmediğinde çevre ve insan sağlığı açısından ciddi tehditler oluşturur. Elektrik-elektronik sektöründe biriken bu atıklar; kurşun, cıva ve kadmiyum gibi zararlı maddeler içerdiğinden kontrollü şekilde bertaraf edilmelidir. E-atık dönüşümü, doğal kaynakların korunması, enerji tasarrufu sağlanması ve karbon ayak izinin azaltılması açısından büyük önem taşır. Kurumsal ve bireysel düzeyde atıkların geri dönüşüm süreçlerine kazandırılması, sürdürülebilir bir gelecek için kritik bir adımdır. Elektronik atıkların doğru şekilde ayrıştırılması ve lisanslı geri dönüşüm merkezlerine ulaştırılması hem çevresel hem de ekonomik fayda sağlar. E-atık yönetimi, çevre dostu bir teknoloji anlayışının temel taşlarından biridir.

Elektronik Atık Nedir?

Elektronik atık, elektronik cihazların kullanım ömrünün tamamlanması, ya da bizim bildiğimiz haliyle çöpe dönüşmesidir. Günlük hayatta kullandığımız televizyon, radyo, bilgisayar, yazıcı, çamaşır makinesi, buzdolabı vs gibi elektronik eşyalar, kullanım ömrü bittiğinde elektronik atık sınıfına girmektedir.

Dünyada her yıl ortalama 20- 50 milyon ton e-atık meydana çıkıyor. E-atıkları meydana getirme konusunda ABD, Hindistan, Japonya ve Almanya başı çekiyor. Yapılan araştırmaya göre 2016 yılında 44.7 milyon ton elektronik cihaz çöpe atıldı. Bu cihazların yalnızca %20’lik bir kısmının geri dönüşümden geçirildiği belgelendi. 22 Mayıs tarihli Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği’ne göre (AEEE) elektrikli ve elektronik eşya kategorileri:

• Küçük ev aletleri (Elektrik süpürgesi, tost makinesi vb.)

• Bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları (Bilgisayarlar, telefonlar vb.)

• Tüketici ekipmanları (Video kameralar, müzik enstrümanları vb.)

• Aydınlatma ekipmanları (Floresan, tasarruflu ampuller vb.)

• Elektrikli ve elektronik aletler (Büyük ve sabit sanayi aletleri hariç olmak üzere matkaplar, testereler vb.)

• Oyuncaklar, eğlence ve spor aletleri (Video oyunları, jetonlu makineler vb.)

• İzleme ve kontrol aletleri (Termostatlar, ısı ayarlayıcıları vb.)

• Otomatlar (Para, içecek otomatları vb.)

Elektronik Atıkların Zararları Nelerdir?

Günümüzde tüm dünyada üretilen elektrik ve elektronik atık miktarı her geçen yıl artmakta ve bu artış çevresel sorunları da beraberinde getirmektedir. Elektronik atık (ya da kısaca e-atık), yanlış yönetildiğinde insan sağlığına ve doğaya ciddi zararlar verebilir. İşte elektronik atıkların zararları:

• Toprak ve su kirliliği: Kontrolsüzce doğaya bırakılan elektronik atık örnekleri, içerdikleri ağır metaller (kurşun, cıva, kadmiyum) nedeniyle toprakta ve yer altı sularında kalıcı kirliliğe neden olur. Bu durum hem tarımı hem de içme suyunu tehdit eder.
• Hava kirliliği ve toksik gaz salımı: Elektronik atık geri dönüşüm süreçleri uygun yapılmadığında, özellikle yakma yoluyla bertaraf edilen atıklar ciddi oranda toksik gaz salımına yol açar. Bu gazlar, hava kalitesini düşürürken solunum yolu hastalıklarını tetikler.
• Canlı yaşamını tehdit eder: Doğrudan ya da dolaylı yollarla doğaya karışan e-atık bileşenleri, ekosistemdeki tüm canlılar için büyük risk oluşturur. Özellikle gıda zincirine karışabilen kimyasallar, uzun vadede ciddi sağlık problemlerine neden olabilir.
• Doğal kaynak israfı: Elektronik atık nedir sorusunun bir diğer yanıtı da içerdikleri değerli metallerin (altın, bakır, platin) israfıdır. E-atık projeleri kapsamında geri kazanılmayan bu malzemeler, yeni kaynak ihtiyacını artırır ve enerji tüketimini körükler.
• Enerji kaybı ve karbon salımı: Elektrik-elektronik atık miktarı arttıkça, bu atıkların bertaraf edilmesi için harcanan enerji de artar. Bu da daha fazla karbon ayak izi anlamına gelir. Oysa etkili e-atık geri dönüşüm projeleri, bu kayıpları önleyebilir.
• Ekonomik zararlar: Dünyada elektronik atık miktarı her yıl milyonlarca tonla ifade edilirken, bu atıkların geri dönüşüm sürecine kazandırılmaması, ciddi ekonomik kayıplara yol açar. Oysa verimli bir e-atık projesi hem çevreye hem de ekonomiye katkı sağlar.

Elektronik Atık Dönüşümü Faydaları Nelerdir?

Elektronik atık dönüşüm hem çevresel sürdürülebilirlik hem de ekonomik kazanımlar açısından büyük önem taşır. Artan elektronik atık miktarı, bilinçli dönüşüm uygulamaları ile ciddi avantajlara dönüştürülebilir. İşte e-atık dönüşümünün başlıca faydaları:

• Doğal kaynakların korunmasını sağlar: E-atık geri dönüşüm süreci sayesinde, elektronik atıklarda bulunan altın, gümüş, bakır gibi değerli metaller yeniden kullanılarak yeni kaynak ihtiyacı azaltılır.

• Enerji tasarrufu sağlar: Elektronik atıkların geri dönüştürülmesi, yeni ürün üretimine kıyasla çok daha az enerji gerektirir. Bu sayede enerji verimliliği artırılır ve karbon salımı düşer.

• Çevre kirliliğini azaltır: Elektronik atık nedir sorusunun bir yanıtı da çevreye zarar verebilecek maddeler içermesidir. Bu atıkların doğaya karışması önlenerek toprak, su ve hava kirliliği engellenir.

• İstihdam yaratır: E-atık projeleri, geri dönüşüm sektöründe yeni iş alanlarının oluşmasını sağlar. Bu durum hem çevresel hem de sosyal fayda sunar.

• Ekonomiye katkı sağlar: Geri kazanılan malzemelerin tekrar kullanımı, ithalatı azaltarak ülke ekonomisine destek olur. Ayrıca e-atık projesi ile sanayiye hammadde sağlanabilir.

• Sürdürülebilir teknolojiye katkı sunar: Elektrik-elektronik atık miktarı her yıl artarken, bu atıkların yönetimi çevre dostu teknoloji anlayışını destekler ve sürdürülebilir üretim döngüsüne katkı sağlar.

E-Atık Dönüşümü İçin Neler Yapabiliriz?

Günümüzde elektronik atık miktarı hızla artarken, bireyler ve kurumlar olarak atıkların doğaya zarar vermeden geri dönüştürülmesi konusunda önemli sorumluluklarımız bulunuyor. İşte e-atık dönüşümü için yapabileceklerimiz:

• Kullanmadığınız cihazları çöpe atmak yerine yetkili toplama noktalarına teslim edin: Telefon, bilgisayar, yazıcı gibi kullanım dışı kalan cihazlarınızı e-atık projesi kapsamında lisanslı geri dönüşüm merkezlerine ulaştırarak çevreye zarar vermesini önleyebilirsiniz.
• Elektronik cihazları mümkün olduğunca uzun süre kullanın: Sık sık cihaz yenilemek yerine mevcut elektronik ürünlerin bakımını yaparak ömrünü uzatabilir, elektronik atık oluşumunu azaltabilirsiniz.
• E-atık farkındalığını artırın: Ailenizi, arkadaşlarınızı ve çalışanlarınızı e-atık projeleri konusunda bilgilendirerek daha bilinçli bir toplum oluşmasına katkı sağlayabilirsiniz.
• Kurumsal olarak geri dönüşüm politikaları oluşturun: Firmalar, özellikle elektrik-elektronik sektöründe faaliyet gösteren kurumlar, elektronik atık geri dönüşüm süreçlerini kurumsal sürdürülebilirlik stratejilerine dahil etmelidir.
• Kampanya ve geri alım programlarını takip edin: Birçok marka eski cihazlar için geri alım kampanyaları düzenlemektedir. Bu tür fırsatları değerlendirerek hem tasarruf sağlayabilir hem de elektronik atık dönüşümüne katkıda bulunabilirsiniz.
• Lisanslı e-atık toplayıcılarla çalışın: Kurumsal veya bireysel olarak elektrik-elektronik atık miktarı arttığında, yasal ve çevre dostu çözümler sunan lisanslı firmalarla iş birliği yapılmalıdır.

Elektronik Atık Dönüşümü Neden Önemli?

• E- atıklar, çoğunluğu zehirli olan Kobalt, Baryum, Cıva vb. gibi 1000’den fazla zararlı madde içeriyor ve atıklar düzgün bir şekilde yok edilmediğinde bu maddeler insan-çevre sağlığına ciddi zararlar veriyor. Dünyadaki atıkların %1’ini elektronik atıklar oluşturur. Buna rağmen topraktaki tehlikeli madde kirliliğinin %7o’ine e-atıklar sebep olmaktadır.

• Enerji Tasarrufu Sağlanır ve Doğal Kaynakları Korur: E-atık geri dönüşümü, ömrünü tamamlamış elektronik eşyalardan değerli malzemelerin geri kazanılarak, yeni ürünlerde kullanılmasını sağlar. Böylece, enerji tasarrufu sağlanır, çevre kirliliğinin önüne geçilir.

• 2018’de büyük ev eşyalarının yüzde 75’i, küçük ev aletlerinin yüzde 50’si, bilişim ekipmanları ve telekomünikasyon ekipmanlarının yüzde 65’i, elektrikli ve elektronik aletlerin yüzde 50‘si, oyuncaklar, eğlence ve spor aletlerinin yüzde 50’sinin yönetmelik çerçevesinde geri dönüşümü ile büyük bir ekonomik istihdam yaratılması hedefleniyor. 

• Çevreyi Korur: E-atık geri dönüşümü atıklarda bulunan civa, kurşun vb gibi zehirli maddeleri çevreye zarar vermeden geri dönüştürerek, çevrenin korunmasını sağlar.

• Yeni İş Sahaları Yaratır: E-atık geri dönüşümü, büyüyen bir sektör olarak yeni iş imkanları ve geri dönüştürülen malzemeler için ikinci bir piyasa oluşmasını sağlar.

• Atık Alanı İhtiyacını Azaltır: E-atık geri dönüşümü gereksiz yere verimli topraklarımızın atıklarla dolmasını engelleyerek atık alanlarına olan ihtiyacımızı azaltır.

E-Atık Konusunda ENTES Ne Yapıyor?

ENTES Elektronik; E-atık yönetmeliğine tabi olmamasına rağmen insan ve çevre sağlığının korunmasını öncelikli hedeflerinden biri olarak görmekte ve bu doğrultuda elektronik atıkların geri dönüşümüne büyük önem vermektedir.

Bu yaklaşım doğrultusunda ENTES, 2016 yılında biriktirdiği yaklaşık 200 kg e-atığı geri dönüşüm tesislerine ulaştırdı. Bu atıkların geri dönüşümünden elde edilen gelir ise Türkiye Eğitim Gönüllüleri Vakfı’na (TEGV) bağışlanarak toplumsal faydaya dönüştürüldü. 

Çevreye duyarlı uygulamalarını sürdüren ENTES, 2023 yılında üretim kaynaklı 700 kg, 2024 yılında ise 500 kg olmak üzere toplam 1.200 kg elektrikli ve elektronik ıskarta ekipmanı geri dönüşüm tesislerine ulaştırdı. Bu sayede yalnızca atık yönetimine katkı sağlamakla kalmayıp, aynı zamanda kaynakların daha verimli kullanılmasına da destek oldu.

Sizler de elektronik atıklarınızı yetkili toplama tesislerine ulaştırarak hem ekonomik tasarruf sağlayabilir hem de doğanın korunmasına katkıda bulunabilirsiniz. Unutmayın, sürdürülebilir bir gelecek küçük adımlarla başlar.

Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Toplanması (AEEE)

Atık haline gelmiş elektrikli ve elektronik aletler belediyelerin atık getirme merkezlerine, üreticilere ve lisanslı işletmeler tarafından kurulacak aktarma merkezlerine veya yeni alınan ürünün satın alındığı bayi veya dağıtıcıya herhangi bir ücret ödenmeden verilebilir.

Bu merkezlerde toplanan atık elektrikli ve elektronik eşyalar (AEEE), çevreye zarar vermemesi için ayrıştırılarak geri dönüşüm tesislerine yönlendirilir. Toplama süreci sırasında, cihazların içerisinde bulunan tehlikeli bileşenler özenle ayrılır ve çevre mevzuatına uygun şekilde bertaraf edilir. Bu sayede hem doğal kaynakların korunması hem de elektronik atık geri dönüşüm oranının artırılması sağlanır. Vatandaşların bu sürece aktif katılımı, elektronik atık miktarının kontrol altına alınmasında büyük rol oynar. Aynı zamanda bu uygulama, sürdürülebilir yaşam hedefleri doğrultusunda çevresel farkındalık oluşturulmasına da katkı sunar.